Doçentlik

Etik ihlalin ne olduğu, türleri, etik ihlal cezaları ve inceleme süreci ile ilgili bütün sorularınıza cevap bu makalemizde yer almaktadır. Bilimsel araştırma ve yayın etiği kapsamında yapılan etik incelemelerin nedenlerinden sonuçlarına kadar olan süreç ayrıntılı bir şekilde bilgilerinize sunulmaktadır.

İçindekiler

Etik Nedir?

Etik Nedir ?

Etik sözcüğünün ilke akla gelen anlamı “ahlak”tır. İnsan davranışlarının iyi ya da kötü olması hususu etik olarak ifade edilir.

Etik İhlal Nedir?

Etik İhlal Nedir ?

Ahlak anlamında kullanılan “etik” sözcüğünden farklı olarak bilimsel araştırmalarda etik ihlal kavramı söz konusu olduğunda araştırmanın veri toplama, analiz etme, karşılaştırma, kıyaslama gibi aşamaları içinde barındıran bir süreç olduğu düşünüldüğünde, hakkaniyetli bir araştırma yapabilmek açısından akademik etik kavramı devreye girmektedir. Araştırma sırasında toplanan verilerin özgün olması, yararlanılan kaynaklar ve yardım alınan kişilerin belirtilerek bir çalışma ortaya koyulması bilimsel araştırma etiğinin bir gerekliliği ve aynı zamanda ahlaki bir sorumluluktur.  Bu bakımdan etik ihlal, bir araştırma kapsamında ya da araştırmalar sonucunda tamamlanan olguların yayınlanması aşamasında mevzuat, doktrin ve içtihatlara aykırı olarak yapılan eylem olarak tanımlanabilir.

Bilim ve Araştırma Etiği Nedir?

 

Bilimsel çalışmalara başlanmadan önce, planlama aşamasında, araştırmalar ve çalışmalar sırasında, çalışmalar tamamlanınca ve nihayet çalışmaların yayınlanma aşaması dahil olmak üzere uygulanması ve dikkat edilmesi gereken kuralları ortaya koyan davranış şekli bilim ve araştırma etiği olarak tanımlanabilir.

Etik İhlal Nedenleri Nelerdir?

Etik İhlal Nedenleri Nelerdir?

Bireylere akademik yaşamlarının ilk yıllarında bilimsel araştırma eğitiminin ve disiplininin verilememesi bu tür davranışların nedeni olabilmektedir.

İkinci etken bireysel özelliklerle açıklanabilecek unsurları içermektedir. Bireylerin bir an önce yüksel­me, ün kazanma arzuları ve hırsları nedeniyle uydurma ve aşırma yapmaları bu grup içinde değerlendirilmektedir. Bu tür davranışların özellikle bilim kültürü ve araştırma etiği normlarının yeterince yerleşmediği toplumlarda görülmektedir.

Üçüncü etken bilimde niceliğin niteli­ğin önüne geçmesi olarak tanımlanabilir. Fazla sayıda yayın yapma ile bilimsel saygınlığın artacağı yanılgısı olarak açıklanan bu durum özellikle son yıllarda üniversitelerde yayın sayısının akademik yükseltmelerde ölçüt olması ile aynı araştırmayı parçalayarak ya da tekrar ederek farklı yerlerde yayımlamak gibi davranışların artma­sına neden olmaktadır.

Son etken ise maddi nedenler olarak düşünebileceğimiz burs, proje veya sanayi desteğini kaybetme endişesiyle yapılan etik dışı davranışları kapsamaktadır.

TÜBA, etik ihlallerinin nedenlerini, bilimsel araştırmalara yönelik eğitim ve disiplin yetersizliğinden kaynaklanan ihlaller, araştırmayı yapan kişinin kişisel özelliklerinden kaynaklanan ihlaller, bilimsel çalışma platformunda çok sayıda ürün vermenin nitelikli/kaliteli ürün vermekten daha fazla itibar getireceği düşüncesiyle ortaya çıkan ihlaller ve mali/ekonomik nedenlerden dolayı yapılan ihlaller olmak üzere dört temel nedene dayandırmıştır.

Yapılan araştırmalar kopya çekme alışkanlığının da etik dışı davranış olduğunu, küçük yaşta kopya çekme alışkanlığı olan bir öğrencinin bu yolla sonuca ulaştığını görmesi, bu davranışı pekiştirerek ileri yaşlarında da “hazırcılık” düşüncesine yönelmesine neden olabileceğini göstermiştir. Dolayısyla kopya unsuru bir anlamda etik ihlellere temel oluşturuyor denilebilir (Özenç Uçak & Birinci, Bilimsel Etik ve İntihal, Türk Kütüphaneciliği 22, 2 (2008), 187-204).

Etik İhlal Türleri Nelerdir?

Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesinde Yer Alan Etik İhlal Türleri

Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesinde yer alan etik ihlal türleri intihal, sahtecilik, çarpıtma, tekrar yayım, dilimleme, haksız yazarlık olarak tanımlanmıştır. İsmen bu şekilde yapılan tanımlarla birlikte “Diğer etik ihlal” türleri şunlardır:

  • Destek alınarak yürütülen araştırmalarda kişi ve kurum katkılarını belirtmemek,
  • Kabul edilmemiş tez veya çalışmaları, sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanmak,
  • İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda etik kurallara uymamak,
  • İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda mevzuat hükümlerine aykırı davranmak,
  • İncelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri eser sahibinin açık izni olmaksızın yayımlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak,
  • Bilimsel çalışmalar için oluşturulan kaynakları amaç dışı kullanma
  • Haksız ve temelsiz etik ihlal isnadında bulunmak,
  • Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak,
  • Araştırma ve deneylerde, hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar vermek,
  • Araştırmaya başlamadan önce alınması gereken izinleri almamak.
  • Çalışmalarda ulusal ve uluslararası mevzuata aykırı davranmak.
  • Sağlığa ve çevreye zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirmeme,
  • Araştırmalarda elde edilen bilgileri ölçülü kullanmamak ve bu bilgilerin gizliliğine riayet etmemek
  • Araştırma, yayınlar veya başvurularda yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunmak,

Üniversitelerarası Kurul Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesinde Yer Alan Doçentlik Etik İhlal Türleri

Doçentlik etik ihlal türleri ile diğer aşamalardaki türler arasında farklılık yoktur. Doçentlik önemli bir aşama olduğundan mevzuat bu aşamadaki etik incelemenin özel olarak ÜAK tarafından yapılmasını öngörmüştür. ÜAK Etik Yönergesinde yer alan ihlal türlerine bakıldığında genel olarak YÖK Etik Yönergesi ile benzer tanımlamaların yapıldığı görülmektedir. Sonradan ihdas edilen ÜAK Etik Yönergesinde farklı olarak;

  • Dayanaksız, yersiz ve kasıtlı olarak etik ihlal isnadında bulunmak” şeklindeki ihlalin kaldırıldığını,
  • Akademik teamüllere aykırı olarak bir doçent adayında etik açıdan beklenmeyen tutum ve davranışlarda bulunmak.” şeklinde yeni bir ihlal türü ortaya çıkarıldığı,
  • Ayrıca “endekste olmayan dergiyi endekste göstermek, hakemli olamayan dergiyi hakemli göstermek” şeklindeki eyleminde düzenlendiği,
  • Bazı maddelerin birleştirildiği

görülmektedir. Doçentlik sürecindeki etik incelemeleri yürütme görevi YÖK’te iken mevzuat değişikliği ile bu görevin ÜAK’a devredilmesi durumundan dolayı ÜAK Etik Yönergesi, YÖK Etik Yönergesinin devamı olarak düşünülebilir.

TUBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği Yer Alan Etik İhlal Türleri

TÜBİTAK AYEK Yönetmeliğinde de benzer düzenlemeler olmakla birlikte ifade ve kavramların farklılaştığı görülmektedir. TÜBİTAK AYEK Yönetmeliğinin 9. maddesinde etiğe aykırı davranışlar düzenlenmiştir. Bu maddeye göre uydurma, çarpıtma, aşırma, dilimleme, destekleyen kuruluşu belirtmeme, haksız yazarlık, kurumun sağladığı olanakları amaç dışı kullanım, görevi ihmal ve kötüye kullanım ile asılsız etik ihlal iddiasında bulunmak etik ihlal davranışı olarak belirlenmiştir.

Yağmacı Dergide Yayın Yapmak Etik İhlal Midir ?

Etik ihlallerle ilgili düzenlemelere bakıldığında özel olarak yağmacı dergilerdeki yayınların ihlale sebebiyet vereceğine dair düzenleme bulunmamaktadır. Ancak 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 53. maddesindeki disiplin işlerinde yer alan eylemler ile ÜAK etik yönergesindeki eylemlerin bazıları yorumlanarak yağmacı dergide yayın yapmak eylemi etik ihlal olarak değerlendirilebilmektedir. Bu değerlendirme kişilerin haklarını zayi eden genişletici bir yorum olduğundan hukuka aykırıdır. Buna rağmen özellikle doçentlik jüri üyelerince yağmacı dergideki yayınlardan dolayı bu yönde iddia öne sürüldüğünü görüyoruz.

Yağmacı şaibeli dergilerle ilgili düzenlemeler YÖK’ün 2019 ve 2021 tarihli kurul kararları ile çeşitli üniversite senatolarının aldıkları kararlardan ibarettir. Bu kararlar yağmacı ve şaibeli dergilerin tespitine ilişkin olup derginin yağmacı olduğunun tespiti durumunda nasıl hareket edileceğini düzenlememektedir. Sonuç olarak yağmacı dergide yayın yapmak doğrudan etik ihlal olarak düzenlenmemişse de etik ihlal iddiası olarak araştırmacıların karşılarına çıkmaktadır. Bu kapsamda yağmacı  ve şaibeli dergilerin özellikleri ile ilgili makalemiz yararlı olacaktır. Bununla birlikte YÖK ya da ÜAK tarafından resmi yağmacı dergi listesi yayımlanmadığı için tarafımızca alınan mahkeme kararları ile kurul kararları çerçevesinde oluşturduğumuz Yağmacı/Şaibeli/Predatör Olmayan Dergi Listesi konulu yazımızdan yararlanabilirsiniz.

Etik İhlal İncelemesi Nasıl Başlar?

Etik İhlal İncelemesi Nasıl Başlar?

Jüri İddiası ile Etik İhlal İncelemesi Başlatılması

Akademik atama ve terfilerin her aşamasında mevzuat eğer jüri incelemesi ön görüyorsa jürilerden bilimsel ve objektif rapor hazırlamaları istenir. Jüri üyeleri hazırlayacakları raporda inceleme yaptıkları çalışmalar hakkında etik ihlal iddiasında bulunabilirler. Bu süreç kadro başvurularında olabileceği gibi unvan başvurularında da söz konusu olabilir. Akademik yükselmelerde doçentlik süreci ise ÜAK’ın, diğer aşamalarda üniversiteler ve rektör söz konusu ise YÖK’ün işlemleri söz konusu olmaktadır.

İhbar ve Şikayet ile Etik İnceleme Başlatılması

Gerek Dilekçe Hakkı Kanunu gerek Bilgi Edinme Hakkı Kanunu gerekse diğer mevzuat kapsamında herkes yazılı olarak taleplerini ilgili kurumlara iletebilmektedir. Dilekçe hakkının kötüye kullanılması veya ceza hukuku anlamında suç oluşturacak bir eylem oluşturması dışında kişilerin bilim dünyasına kazandırdığı yayınlar ve çalışmalarla ilgili olarak ihbar ve şikayet yapılabilmektedir. Etik ihlallerle ilgili düzenlemelere göre somut isnat ve belgelerle yapılan ihbar ve şikayetler ilgili etik kurullar ya da etik komisyonlar tarafından görüşülerek karara bağlanmak zorundadır.

Re’sen Başlayan Etik İncelemeler

YÖK, ÜAK, TÜBİTAK veya üniversitelerce yapılan bilimsel araştırma ve yayın etiğine ilişkin incelemelerde yetkili etik komisyon ya da kurullar ile disiplin amirleri etik ihlal eylemini öğrendikleri tarihten itibaren re’sen/kendiliğinden inceleme başlatabilirler. Kendiliğinden başlatılan etik incelemeler de diğer incelemeler gibi mevzuata uygun olarak savunma alınıp bilimsel gerekçeler çerçevesinde sonlandırılmaktadır.

Etik İhlal İncelemesini Hangi Kurumlar Yapar?

Etik İhlal İncelemesini Hangi Kurumlar Yapar?

Üniversitelerce Yapılan Etik İncelemeler

Her üniversitenin bilimsel araştırma ve yayın etiğine ilişkin düzenlemesi bulunmaktadır. Bu düzenlemeler genel olarak Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi baz alınarak düzenlenmiştir. İlgili düzenlemelerin dayanağı ise 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 53. maddesidir. Zira inceleme neticesinde disiplin hukuku çerçevesinde işlem başlatılır. Bu süre disiplin amiri marifetiyle soruşturmacı atanarak başlatılmaktadır. Etik incelemelerde dosya üniversite etik komisyonu ya da kurulu tarafından incelenmeden karar verilemez. İnceleme sonucu üniversite etik komisyonu ya da kurulunca yapılan tespit gereği yapılmak üzere disiplin amirine sunulur.

Üniversitelerarası Kurul (ÜAK) Doçentlik Etik İnceleme

Doçentlik Yönetmeliği ile ÜAK Etik yönergesi gereğince doçentlik başvurularında özgeçmiş eserler listesinde ve beyannamede yer alan her çalışma hakkında ortaya çıkan etik inceleme süreçlerinde ÜAK Etik Komisyonları yetkilidir. Üniversiteler ve diğer yükseköğretim kurumları başlattıkları etik inceleme sürecinde bu durumu tespit ederse incelemeyi durdurup ÜAK’a göndermek zorundadır. Aksi halde mükerrer inceleme söz konusu olacağından hukuka aykırı bir işlem tesis edilmesi sonucu ortaya çıkabilir.

TÜBİTAK AYEK Tarafından Yapılan Etik İncelemeler

TÜBİTAK tarafından yapılan etik incelemeyi Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu (AYEK) yapmaktadır. Yapılan inceleme Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumuna önerilen, Kurum tarafından desteklenen, sonuçlanan akademik projeler ve destekler, teşvik-ödül faaliyetleri ile Kurum tarafından yayımlanmış veya Kuruma yayımlanmak üzere gönderilmiş bulunan her türlü yayınla ilgili etik kural ihlallerine ilişkin konuları kapsar.

YÖK Etik İnceleme

YÖK Genel Kurulu, Yüksek Disiplin Kurulu sıfatıyla etik inceleme neticesinde 2547 sayılı Kanunun 53. maddesi uyarınca yapılacak işlemlerde karar mercii olarak yer almaktadır. Yüksek Disiplin Kurulu etik ihlal kararı çıkan kişiler hakkında üniversite öğretim mesleğinden çıkarma işleminin son aşamasında karar verici konumundadır. Bu yönüyle en üst ceza olan söz “üniversite öğretim mesleğinden çıkarma” işleminin uygulanmasının zor şartlara bağlandığı söylenebilir.  Ayrıca rektörler ve bağımsız vakıf meslek yüksekokulu müdürleri için tesis edilen işlemler için itirazlar da Yüksek Disiplin Kuruluna yapılmaktadır.

Bununla birlikte YÖK’ün, düzenlenen diğer cezaları ve diğer kadrodaki kişiler için etik inceleme yetkisi bulunmayıp bu yetki zaman içerisinde ağırlıklı olarak üniversitelere ve doçentlik süreci için ÜAK’a bırakılmıştır.

Etik Komisyonlar ve Etik Kurulların Görevleri Nelerdir ?

Üniversite Etik Komisyon ve Kurulların Görevleri Nelerdir ?

Üniversite etik kurullarının görevleri genel olarak şunlardır;

  • Etik ihlal iddialarını incelemek; inceleme kapsamında Rektörlük aracılığıyla gerektiğinde bilirkişi veya uzman görüşü almak, ilgili kişi ve kurumlarla yazışmalar yapmak, bilgi istemek ve inceleme kapsamında gerekli diğer işlemleri yapmak,
  • İnceleme sonucunda alınan kararları rektöre sunmak,
  • Akademik, araştırma ve yayın etiği konularında muhtemel etik dışı eylemleri ortadan kaldırmak için, ilgili birim ya da kurum ve kuruluşlar ile işbirliği yaparak eğitici faaliyetler düzenlenmesini sağlamak üzere rektöre önerilerde bulunmak.

Üniversitelerarası Kurul Doçentlik Etik İnceleme Komisyonlarının Görevleri Nelerdir ?

ÜAK Doçentlik bilimsel araştırma ve yayın etiği komisyonlarının görevleri şunlardır:

  • Kuruma gelen etik ihlal iddialarını incelemek; ve sonuçlandırmak,
  • İnceleme kapsamında bilgi belge temini ile gerekli yazışmaları yapmak,
  • İnceleme neticesinde verilen kararları Üniversitelerarası Kurul Başkanına bildirmek,
  • Doçentlik başvuru dosyasında yer alan çalışmalardaki etik ihlal iddialarını içeren ihbar veya şikâyet ile ilgili inceleme yapıp karar vermek,
  • “Yurtdışında Alınan Doktora, Sanatta Yeterlik, Doçentlik, Profesörlük Unvanlarının Denkliğinin verilmesi amacıyla Üniversitelerarası Kurul Başkanlığına sunulan başvuru dosyasında bulunan eser hakkında bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırılık bulunduğunu iddialarını incelemek,
  • Ayrıca ÜAK doçentlik unvanının verilmesinden sonra başvuruda kullanılan eserler ile ilgili şikayet olması durumunda etik komisyonlar tarafından iddialar incelenmekte ve sonuca bağlanmaktadır.

Tubitak AYEK’in Görevleri Nelerdir ?

 Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’nun (AYEK) görevleri şunlardır;

  • Araştırma ve yayın etiğine ilişkin çalışmalar yaparak etik ve bilimsel ölçütler konusunda farkındalık oluşturmak ve etik kurallara aykırı davranışları önlemektir.
  • Etik inceleme yaparken gerektiğinde alanında uzmanlık sahibi olanlardan veya Kurum birimlerinden görüş almak, ilgili kişilerle yazışma yapmak, ortaya çıkan sonuçları ve müeyyideleri Başkan’a sunmak.
  • İnsan etiği ve hayvan etiği konularında gereği yapılmak üzere ilgili kurum veya kuruluşlara dosyayı göndermek,
  • Etik inceleme konusunda içtihat oluşturarak Başkan’ın onayına sunmak.

YÖK Etik İnceleme Kurulu Var Mı ?

 YÖK’e bağlı etik inceleme kurulu bulunmamaktadır. YÖK’e yapılan etik ihlal şikayetleri şikayet edilen kişinin bağlı bulunduğu kuruma gönderilir, şikayet dilekçesinde kişinin doçentlik başvurusunda kullandığı şeklinde bir iddia varsa ÜAK’a gönderilir ve sonuç takip edilir.  Disiplin hukuku kapsamında YÖK tarafından yapılması gereken işlemler 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu çerçevesinde YÖK Genel Kurulu tarafından Yüksek Disiplin Kurulu sıfatıyla yapılmaktadır.

Akademik Etik İhlal Örnekleri Nelerdir?

Akademik Etik İhlal Örnekleri Nelerdir ?

Bu bölümde müvekkillerin haklarında verilen etik ihlal kararlarına karşı Akademik Hukuk & Danışmanlık olarak yaptığımız etik savunmalar ve açılan etik ihlal davalarında alınan kararlardan bazılarının özetleri paylaşılacaktır. Akademik etik ihlal emsal kararlarını davalarda alınan yargı kararları ile ÜAK etik komisyonu tarafından verilen komisyon kararları olarak ikiye ayırabiliriz.

Etik İhlal Mahkeme Kararları

Etik ihlal emsal mahkeme kararları idare mahkemeleri tarafından verilmiş ve ihlal yapılmadığına dair olup ÜAK ve üniversite işlemleri iptal edilmiştir.

Etik İhlal

İntihal ve Sahtecilik Etik İhlal

___________________________________________

Etik İhlal

Tekrar Yayım Etik İhlal

_____________________________________________ 

Etik İhlal

Yanlış ve Yanıltıcı Beyan Etik İhlal

Etik Komisyon veya Etik Kurul Kararları

Üniversiteler tarafından verilen etik ihlal olmadığına dair kararlar da bulunmakla birlikte burada ÜAK etik komisyonu tarafından verilen etik ihlal olmadığında dair karar özetleri paylaşılmaktadır.

Etik İhlal

Tekrar Yayım Etik İhlali

______________________________________________

 

Etik İhlal

Haksız Yazarlık ve Dilimleme Etik İhlal

__________________________________________ 

Etik İhlal

İntihal ve Tekrar Yayım Etik İhlal

Etik İhlal Savunma Nasıl Yapılır ve Etik Savunma Örneği

Etik İhlal Savunma Nasıl Yapılır ve Etik Savunma Örneği

Etik Komisyona Yapılan Savunmalarda Dikkat Edilecek Hususlar

Etik komisyon savunması yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli husus iddialar ile etik incelemeye konu çalışmanın “İLİŞKİLENDİRİLMESİ”dir. Bu ilişkilendirme, etik ihlal tanımında yer alan eylemin, akademik çalışma ya da bilimsel faaliyette vuku bulup bulmadığına ilişkindir. Hakkında etik ihlal isnadı bulunan kişinin hareketleri ile ortaya çıkan netice arasında illiyet bağı kurulamıyorsa etik ihlal eyleminden her zaman bahsedilemez. Zira bazen isnat olunan kişinin eylemi olmadan da etik ihlal tanımındaki sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Bu durumun ve dolayısıyla etik ihlal sorumlusunun tespiti verilerek karar için önem arzetmektedir.

Etik savunmalarda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus hangi akademik atama ya da terfi aşamasında karşımıza çıktığıdır. Zira doçentlik ünvanı gibi bir aşamada karşımıza çıkmışsa ona göre veya dr öğretim üyeliği kadrosu başvurusunda karşımıza çıkmışsa ona göre savunma yapılması elzemdir. Zira hem etik inceleme süreci değişmekte hem mevzuat farklılaşmakta hem de inceleyen etik komisyon ya da kurullar değişmektedir. Her farklı durum farklı savunmalar gerektirmektedir.

Yine etik savunmalarda dikkat edilmesi gereken diğer hususları özetleyecek olursak; etik ihlal isnadına konu çalışmanın yayın olup olmadığı, akademik teamüllerin gözetilip gözetilmediği, etik ihlal eylemlerinin hareketlerine bölünüp bölünmediği, isnat edilen eylem sonucunda akademik atama ve terfilerde bir yarar sağlanıp sağlanmadığı, etik ihlal isnadının jüri yoluyla veya ihbar/ şikayet yoluyla gelip gelmediği hususları büyük önem arzetmektedir.

Etik Komisyon veya Etik Kurul Savunma Örneği

Etik komisyon ya da kurullara yapılacak etik savunmalarla ilgili olarak Etik Kurul Savunma Örneği yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Etik İhlal Cezaları Nelerdir?

Etik İhlal Cezaları Nelerdir?

Etik ihlal cezaları idari yaptırımlardır. Öncelikle, etik ihlal kararı akademik atama ve terfi sürecinde verildiyse söz konusu atama ve terfiinin yapılamaması yani akademik yükselmenin gerçekleşmemesi olarak karşımıza çıkar. Örnek olarak Dr. öğretim üyeliği ya da doçentlik kadrosuna başvuru sürecinde ileri sürülen etik ihlal sonrası verilen ihlal kararında atamanın yapılmaması olarak görmekteyiz. Yine aynı şekilde unvan kazanılması aşamasında etik ihlalden bahsedilmesi durumunda ise ünvanın kazanılmaması ya da unvan başvurusunun iptali olarak karşımıza çıkar. Örnek olarak doçentlik ünvanı için yapılan başvuruda doçentlik başvurusunun iptali ve belirli bir süre doçentlik başvurusu yapamama yaptırımı olarak sonuçlanmaktadır.

Bu yaptırımların yanında akademik çalışmalarından dolayı etik ihlal eylemi faili olan kişinin görev yaptığı kuruma göre disiplin soruşturması başlamaktadır. Farklı bir anlatımla etik inceleme süreci aslında disiplin soruşturmasının ön aşamasıdır. Etik ihlal eylemini gerçekleştiren kişinin bağlı bulunduğu kurum mevzuatına göre disiplin soruşturması başlatılmaktadır. Örnek olarak hastanede çalışan bir doktor hakkında akademik çalışmaları ile ilgili etik inceleme süreci sonucunda etik ihlal yaptığına karar verildiğinde bağlı bulunduğu hastane başhekimliğine ya da disiplin amiri hangi kurum ise oraya disiplin soruşturması başlatılması için yazı gönderilmektedir. Benzer şekilde MEB’de çalışan bir öğretmenin yapmış olduğu akademik yayınlarda etik ihlal yaptığı tesit edilirse MEB mevzuatına göre disiplin soruşturması başlatılacaktır.

Biz ise bu yazıda etik ihlal yapıldığına karar verilen kişinin akademisyen olduğu veya 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’na tabi bir personel olduğu ya da TUBİTAK işlemleri kapsamında çalışmalarda bulunan bir kişi olduğu durumlarında hangi etik ihlal cezalarının söz konusu olduğundan bahsedeceğiz.

Ayrıca söz konusu iddiaların disiplin boyutunun yanında şu husus da çok önem arz etmektedir. Söz konusu iddialar unvan ya da kadronun kazanılmasından sonra ortaya çıkmışsa etik inceleme sonucunda alınan kararın disiplin boyutunun yanında söz konusu unvanın alınıp alınamayacağı hususu da kurumlar tarafından ayrıca değerlendirilmektedir.

 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunundan Kaynaklanan Disiplin Cezaları

 Etik ihlallerden dolayı yukarıdaki idari yaptırımların yanında 2547 sayılı Yükseköğretim Kanuna tabi akademik personel açısından etik ihlalden kaynaklanan disiplin cezaları adı geçen kanunun 53. maddesinde düzenlenmiştir. Etik ihlal cezaları şunlardır;

  • İntihal etik ihlali disiplin cezası : Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma
  • Sahtecilik etik ihlali disiplin cezası : Kademe İlerlemesinin Durdurulması veya Birden Fazla Ücretten Kesme
  • Çarpıtma etik ihlali disiplin cezası : Kademe İlerlemesinin Durdurulması veya Birden Fazla Ücretten Kesme
  • Tekrar Yayım etik ihlali disiplin cezası : Kademe İlerlemesinin Durdurulması veya Birden Fazla Ücretten Kesme
  • Dilimleme etik ihlali disiplin cezası : Aylıktan Kesme Cezası
  • Haksız Yazarlık etik ihlali disiplin cezası : Aylıktan Kesme Cezası
  • Yanlış veya Yanıltıcı Beyanda Bulunma disiplin cezası: Aylıktan Kesme Cezası
  • Destek alınarak yürütülen araştırmalar sonucu yapılan yayınlarda destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile bunların katkılarını belirtmemek : Uyarı Cezası
  • İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda veya diğer klinik araştırmalarda ilgili mevzuat hükümlerine aykırı davranmak :Kınama Cezası
  • İncelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri eser sahibinin açık izni olmaksızın yayımlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak: Kınama Cezası
  • Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak: Kınama Cezası
  • Araştırma ve deneylerde, çalışmalara başlamadan önce alınması gereken izinleri yetkili birimlerden yazılı olarak almamak: Kınama Cezası
  • Araştırma ve deneylerde mevzuatın veya Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerin ilgili araştırma ve deneylere dair hükümlerine aykırı çalışmalarda bulunmak: Kınama Cezası
  • Araştırmacılar veya yetkililerce, yapılan bilimsel araştırma ile ilgili olarak muhtemel zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirme ve uyarma yükümlülüğüne uymamak: Kınama Cezası
  • Araştırma ve deneylerde, hayvanlara ve ekolojik dengeye zarar vermek: Aylıktan Kesme Cezası
  • Bilimsel çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgileri, izin verildiği ölçüde ve şekilde kullanmamak, bu bilgilerin gizliliğine riayet etmemek ve korunmasını sağlamamak: Aylıktan Kesme Cezası
  • Bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan kaynakları, mekânları, imkânları ve cihazları amaç dışı kullanmak: Aylıktan Kesme Cezası
  • İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda ve diğer klinik araştırmalarda ilgili mevzuat hükümlerine aykırı davranmak suretiyle kişilere zarar vermek: Kademe İlerlemesinin Durdurulması veya Birden Fazla Ücretten Kesme

Tubitak Araştırma Ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliğinden Kaynaklanan Cezalar

 Tubitak AYEK tarafından etik kural ihlali tespiti yapılması durumunda kurul etik kural ihlalinin kasıt ya da ağır ihmal sonucu gerçekleşmediğine karar verirse, ilgili kişi bundan sonraki bilimsel çalışmalarında daha dikkatli olması konusunda Kurul Başkanı tarafından yazılı olarak uyarılır.

Etik kurallara aykırı davranışın kasıt ya da ağır ihmal sonucu gerçekleşmesi, inandırıcı ve yeterli belgelerle ispatlanması durumunda; Başkanlık onay tarihinden başlamak üzere söz konusu eylemin niteliği, kusurun ağırlığı ve yaptırım kararının sonuçları da dikkate alınarak kişilere üçüncü fıkrada sayılan yaptırımlar uygulanır.

Tubitak AYEK’e göre kasıt ya da ağır ihmalle gerçekleştirilen eylemler için verilen etik ihlal cezaları şunlardır:

  • “Destekleyen kuruluşu belirtmeme” veya “Yayımlanmış veya yayına sunulmuş kendi çalışmasından usulüne uygun olarak kaynak göstermeden alıntı yapmak” hallerinde altı aydan bir yıla kadar,
  • “Kabul ve taahhüt beyanlarına uymama” hallerinde bir yıldan üç yıla kadar,
  • “Tekrar yayım” veya “Dilimleme” hallerinde bir yıldan iki yıla kadar,
  • “Uydurma”, “Çarpıtma”, “Aşırma”, “Haksız Yazarlık”, “Kurumca sağlanan kaynakları amacına veya usulüne aykırı biçimde kullanmak” veya “Görevi ihmal veya kötüye kullanma” hallerinde bir yıldan beş yıla kadar,
  • Asılsız ihbarda bulunan kişi veya kişilere ihbarının asılsız çıktığı bildirilir ve bir daha ihbar bildiriminin kabul edilmeyeceği duyurulur. Bu kişi veya kişilerin bir yıl süre ile proje süreçlerinin sürdürülmemesine ve proje/projeleri yürürlükte ise proje/projelerinin teşvik ikramiyesinin ödenmemesine dair, yaptırım uygulanmasının Başkana önerilmesine Kurul tarafından karar verilir.

Hakkında yaptırım kararı alınan kişinin, Kuruma önerilen, Kurumca desteklenme kararı verilen veya yürütülmekte olan her türlü proje, burs ve etkinlikteki görevinin devam edip etmemesi, Kuruma yapacağı yeni başvurularının kabul edilip edilmemesi, Kurum yayın organlarında yayın ve Kurum destekli toplantılarda sunum yapıp yapmaması hakkında kusurun ve yaptırım sonuçlarının ağırlığı da dikkate alınarak, Kurulun önerisi ile Başkan tarafından karar verilir. Bu durum, hakkında yaptırım kararı alınan kişiye yazılı olarak bildirilir. Kurum tarafından verilen ödüllere aday gösterilemezler.

Hakkında yaptırım kararı alınan kişi yaptırım süresince, Kurumun iş ve değerlendirme süreçlerinde hakem, danışman, uzman, editör, panelist, moderatör, izleyici, raportör, komite veya kurul üyeliği ve benzeri görevlerde bulunamaz, varsa bu görevleri önerilen yaptırımın Başkan tarafından onaylandığı tarihte sonlandırılır.

Kurum yayınlarında etik kurallara aykırı hususlar içerdiği tespit edilen yayımlanmış yazılar geri çekilmiş sayılır ve bu husus aynı yayın aracılığıyla gerekçesi ile birlikte duyurulur.  Yaptırım uygulanmasına karar verilen durumlarda, söz konusu yaptırım kararı, yaptırım uygulanan kişinin bağlı bulunduğu kurum veya kuruluşların üst yöneticisine “gizli belge” formatında Başkanlık tarafından yazılı olarak bildirilir.

Etik kurallara aykırı davranışı sabit olanlardan Kurum personeli olanlar hakkında ayrıca ilgili mevzuata göre de işlem yapılır.

Yaptırım kararının Başkan tarafından onay tarihinden itibaren beş yıl içinde kişi hakkında yaptırım gerektirecek yeni bir etik kural ihlali tespitinin yapılması halinde yaptırım süresi yarısı kadar artırılır.

Etik İhlal Kararına İtiraz ve Dava?

Etik İhlal Kararına İtiraz ve Dava?

Etik ihlal davaları üniversiteler, ÜAK, YÖK ya da Tubitak tarafından verilen etik ihlal kararlarına karşı idare mahkemesinde açılmaktadır.  Etik ihlal kararının iptali davası etik ihlal kararlarının ilgiliye tebliğinden itibaren 60 gün içinde açılmalıdır. Etik ihlal mahkeme kararları ise etik ihlal eyleminin iddiaya konu eserlerde vuku bulup bulmadığının bilirkişi tarafından incelenmesi sonucu verilmektedir.

Etik ihlal kararlarına karşı itiraz dava şartı değildir. İtiraz edilmeden de dava açılabilir. Üniversitelerde etik ihlal kararı sonrası disiplin cezası işlemi tesis edildiği için etik kurul raporuna değil disiplin amirince verilen nihai işleme karşı dava açılmaktadır. ÜAK etik komisyon kararı ise üniversitedekinden farklı olarak doçentlik başvurusunun iptali sonucunu doğurduğundan bu işleme karşı dava açılmaktadır. YÖK işlemi ise üniversite mesleğinden çıkarma yönünde olduğunda doğrudan dava açılabilecek düzeydedir. Aynı şekilde TUBİTAK Ayek işlemi sonrasında idari yaptırım kararı verildiğinden bu karara karşı dava açılabilir.

Etik ihlal davalarında hangi mahkemenin yetkili olduğunun tespiti ile etik ihlallerinin incelenmesinde zamanaşımı konuları da ayrıca önem arzetmektedir. Etik İhlal Davalarında Yetkili Mahkeme Kararı yazımızdan bu konuda Danıştay tarafından verilen kararı okuyabilir ve Etik İhlallerinin İncelenmesinde Zamanaşımı konulu yazımızdan ise zamanaşımı hususunda bilgi alabilirsiniz

Etik İhlal Durumunda Akademik Hukuk & Danışmanlık Desteği

Bilimsel araştırma ve yayın etiği ya da akademik etik ihlaller söz konusu olunca öne çıkan Akademik Hukuk & Danışmanlık Bürosu olarak daha doçentlik başvurusu yaparken etik ihlallerin önüne geçmek için verdiğimiz akademik danışmanlıkların yanında etik ihlal savunma hazırlama, etik komisyon ya da kurul tarafından verilen kararlara itiraz etme ve etik ihlal kararlarına karşı dava açma hizmetlerimiz de bulunmaktadır. Yükseköğretim hukuku kapsamında yer alan konulara hakim ve alanında uzman avukatlarımıza danışmak için İletişim Adresimizden ulaşabilirsiniz. Soracağınız birden çok sorun varsa ya da ayrıntılı görüşmek isterseniz Online Danışmanlık Sisteminden (ODS) randevu oluşturabilirsiniz.

Bir yanıt yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Zorunlu alanlar * ile işaretlenmiştir.

Yorum Yap