YÖK’ün Denklik Kararları ve Evrensel Eğitim Hakkı

Eğitim almanın amacı, eğitim tamamladığında elde edilen kazanımlar ile maddi ya da manevi şekilde bir yarar elde etmek, bu kazanımları kullanarak ortaya soyut yada somut olgular çıkarmak ile bireysel ve toplumsal gelişime katkıda bulunarak bunları sosyal yaşamda kullanmaktır. Netice olarak eğitim, sonucunda sağlanan faydalarla birlikte mülahaza edeceğinden ve ayrı biçimde düşünülemeyeceğinden sadece eğitimin verilmiş olması, sonucun ortaya çıkmasının engellenmesi, eğitim hakkının amacına ve misyonuna aykırıdır. Bu kapsamda eğitim hakkı bakımından uluslararası düzenlemelere bakmak faydalı olacaktır.

Eğitim (Education): 1974 tarihli İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerle İlgili Eğitim ve Uluslararası Anlayış, İşbirliği ve Barış İçin Eğitime dair UNESCO Tavsiyesi’ne 31 göre, “eğitim” kelimesi kişisel kapasitelerin, tutumların, yeteneklerin ve bilgilerin tümünün ulusal ve uluslararası toplumlarda ve onların yararına olacak şekilde, bireylerin ve sosyal grupların bilinçli bir gelişmeyi öğrenmeleri yoluyla ortaya çıkan sosyal yaşam sürecinin tamamı anlamına gelir. Bu süreç herhangi bir özel faaliyetle sınırlandırılamaz.

UNESCO bu tanıma bağlı olarak “Tavsiye”de eğitimin nihai amaçlarını şu şekilde sıralamaktadır:

Madde 3

Eğitim BM şartı, UNESCO Anayasası ve BM İHEB Madde 26 paragraf 2’de (…) beyan edilen amaçları ve hedefleri aşılamalıdır.

Madde 4

(….) aşağıdaki amaçlar eğitimsel politikalara yol gösteren temel prensipler olarak değerlendirilmelidir: a) Eğitimdeki tüm seviyelerde ve onun tüm biçimlerinde uluslararası bir boyut ve küresel bir perspektif; b) Ulusal etnik kültürleri ve diğer ulusların kültürlerini içerecek şekilde tüm insanlara ve onların kültürlerine, uygarlıklarına, değerlerine saygı ve anlayış; c) Halklar ve uluslar arasında karşılıklı olarak küresel bir işbirliğinin geliştirilmesi; d) Ötekiyle iletişim yeteneği; e) Sadece hakları değil, aynı zamanda bireylerin, sosyal grupların ve ulusların her birinin diğerine yönelik ödevlerine dair bilinç; f) Uluslararası dayanışma ve işbirliği için zorunlulukların aşılanması; g) Toplumlarında, ülkelerinde ve en geniş anlamda dünyadaki problemlerin çözümlenmesinde bireysel katılıma yönelik isteklilik (…) geliştirmek.

Madde 5

Öğrenme, eğitim, bilgilendirme ve eylemin bir bileşiminden oluşan uluslararası eğitim uygun bir şekilde bireyin entelektüel ve duygusal gelişiminin ilerlemesine katkıda bulunmalıdır. Eğitim haklardan yoksun gruplarla dayanışma ve bir sosyal sorumluluk duygusu geliştirmelidir.(…)

Madde 6

Eğitim yayılmacı, saldırgan ve hakimiyet kurmak amacıyla savaş çıkarmanın ya da baskı kurmak amacıyla şiddet ve güç kullanmanın kabul edilemeyeceğini vurgulamalıdır.(…)

Madde 13

Üye Devletler, herkesin, ister yere, ulusal isterse uluslararası olsun, kamusal kurumların çalışma ve eylem yöntemlerine dair bir bilgiyi elde etmelerini sağlayacak alternatif bir yurttaş eğitimini, eğitimin her aşamasında yaygınlaştırmalıdır.

Madde 15

Eğitim insanların gerçek çıkarlarını ve bu çıkarların savaşları körükleyen, ekonomik ve politik gücü elinde bulunduran tekelci grupların çıkarlarıyla uyuşmazlığını vurgulamalıdır.

Madde 17

Üye Devletler aralarındaki farklılıkların karşılıklı olarak takdir edilmesini cesaretlendirmek için farklı kültürlerin, onların karşılıklı etkileşiminin, yaşama biçimlerinin ve perspektiflerinin öğrenilmesini eğitimin değişik tür ve aşamalarında yaygınlaştırmalıdır. Bu tür bir öğrenim, diğer şeylerin arasında, uluslar arası ve kültürler arası anlayışın yaygınlaştırılması anlamında yabancı dillerin, uygarlıkların ve kültürel mirasların öğretilmesine gereken önemi vermelidir.

Madde 18

Eğitim, hem güç kullanımını temel alan uluslararası ilişkileri, adaletsizliği, refah eşitsizliğini ve insan yaşamını etkileyen temel problemleri daha da kötüleştiren ve devam ettiren durumların ortadan kaldırılmasına, hem de bu sorunların çözümlenmesine yardımcı olması için uluslararası düzeyde uygun işbirliği önlemlerine doğru yöneltilmelidir.(…)

Bütün bunlarla birlikte eğitim hakkı (Right to Education): Eğitim hakkı temel bir insan hakkı olarak, herkesin ırk, cinsiyet, cinsel yönelim, etnik ya da sosyal köken, din ya da politik görüş, yaş ya da engellilik vb. haline bakmaksızın ücretsiz temel eğitimden yararlanmasını ifade eder. Eğitim hakkı BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 26, BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’nin 13-14, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 28-29, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek 1 No’lu Protokol’ün 2. maddesinde garanti altına alınmıştır.

Bahsedilen uluslararası düzenlemeler YÖK’ün de malumu olduğundan ayrıntılarıyla anlatılmayacaktır. Ancak denklik problemi yaşayanların içerisinde bulunduğu durum aldıkları eğitimin sonucunu kullanamama hususu;

1.  Kültürlerine, uygarlıklarına, değerlerine saygı, sorumluluk ve anlayıştan yoksun kalma,
2.  Bireyin entelektüel ve duygusal gelişiminin ilerlemesinin kısıtlanması,
3.  Kişiliğini tam geliştirmeme ve insan haklarıyla temel özgürlüklere saygıyı güçlendirememe sorunlarına yol açılmasına (İHEB m. 26/2)
4.  Meslek seçimine ilişkin bilgi ve rehberliği kazanamama ve kullanamama (BM Çocuk Hakları Sözleşmesi m.28/1-d)
5.  Toplumda, yaşantıyı, sorumlulukla üstlenecek şekilde hazırlanamama (BM Çocuk Hakları Sözleşmesi m. 29/1-d)

durumlarına yol açacak olup ayrıca Avrupa ve Dünyada düzenlenen, eğitim ile meslek icrası bağlantılı anlaşma, proje ve direktiflerin temeli olan “Hizmetlerin Serbest Dolaşımı” kavramına aykırıdır. Bu itibarla denklik mağdurlarının eğitim hakkı başlangıcında olmasa da sonuçları itibariyle engellenmekte,  kişilere yapılan farklı muameleler bakımından eşitsizlik ortaya çıkarmakta ve dolayısıyla durum uluslararası mevzuata aykırılık teşkil etmektedir.

Bütün bunlarla birlikte ulusal mahkeme kararları da söz konusu denklik kararlarının hem eğitim hakkını hem de çalışma hürriyetini ihlal ettiğini dolaylı olarak ortaya konmaktadır.